Saturday, May 08, 2010

شیادی علمی: ستاره ای که می تواند به بزرگی یک کهکشان شود


این خبر خبر گزاری مهر چنان خون مرا به جوش آورده است که از آن ستاره قرمز جوشانی که در متن خبر آفریده اند هم بیشتر درغلیان هستم. از همین تیتر شروع می کنم:

ستاره ای که می تواند به بزرگی یک کهکشان شود. ماهواره اروپایی هرشل تصویر جدیدی را از یک ستاره عظیم جوان تهیه کرده است که در آینده می تواند حتی بزرگتر از کهکشان راه شیری شود.

شک ندارم که این تیتر از اختراعات خود مترجم است و کلی هم برای ذوقی که به خرج داده تا یک عنوان میخکوب کننده بسازد به خودش می بالد و پیش سردبیر هم پز می دهد. ستاره ای که در گوشه کوچکی از راه شیری در حال شکل گیری است چه طور می تواند به بزرگی یک کهکشان شود و از خود کهکشان مادر هم بزرگتر شود؟

به گزارش خبرگزاری مهر، این تصویر مرزهای لاجوردی و بسیار گرم یک حباب کیهانی هیدروژنی را نشان می دهد که به نظر می رسد در میان یک ستاره ای جوشان قرمز اسیر شده باشد.

خورشید نزدیکترین ستاره به زمین است و تنها ستاره ای است که سطحش را می توان دید و نه داخلش را. تمامی ستاره های دیگر حتی نزدیکترینشان آنقدر کوچک هستند که حتی سطحشان را هم نمی توان دید چه برسد به اینکه جرمی را که داخل یک ستاره جوشان قرمز اسیر شده است ببینیم! واقعاً هم فقط به گزارش خبرگزاری مهر ابر هیدروژن قرمز رنگی که در تصویر دیده می شود و این ستاره داخلش در حال شکل گیری است ممکن است به یک ستاره قرمز جوشان تعبیر شود

این حباب لاجوردی در منطقه ای به نام
HII
است و توسط یک پرتو پرقدرت ساطع شده از یک ستاره قدیمی یونیزه شده است.


تمامی رنگهای این تصویر مصنوعی هستند. تلسکوپ فضایی هرشل یک تلسکوپ فروسرخ است و نواحی سردی را به تصویر می کشد که در طول موجهای مرئی تابش نمی کنند. ستاره های پرجرم تابشها قوی فرابنفش (نه فقط یک پرتو پرقدرت) دارند که گاز اطراف ستاره را یونیزه می کند. این نواحی گاز یونیزه به نام
HII
شناخته می شوند و هزاران ناحیه این چنینی در کهکشان ما وجود دارد. این حباب لاجوردی هم در واقع گاز هیدروژن ملکولی است که توسط گاز یونیزه روبیده شده و در لایه هایی به دور گاز یونیزه و نه داخل آن فشرده شده است. ستاره نوظهور هم داخل همین حلقه فشرده قرار دارد، نقطه سفیدی در پایین حلقه

دمای داخلی این حباب حدود 10 هزار درجه کلوین است درحالی که سطح خارجی آن بسیار سرد است و می تواند به 100 درجه کلوین (173 درجه سانتیگراد زیر صفر) برسد.

این تفاوت دما به دلیل گستردگی حباب است که می تواند به سرعت مافوق صوت برسد. این موقعیت منجر به ایجاد مرزهای تشکیل حباب لاجوردی می شود.

گستردگی چه طور می تواند به سرعت مافوق صوت برسد؟ این جمله از نظر دستوری ایراد دارد! احتمالاً منظور سرعت گسترده شدن حباب است که در مراحل اولیه شکل گیری ( نه آنچه که امروزه و در این تصویر می بینیم) می تواند بیشتر از سرعت صوت باشد. انبساط سریع گاز یونیزه با سرعت مافوق صوت باعث ایجاد شوک در گاز ملکولی مجاور و داغ شدن آن می شود در حالی که لایه خارجی نسبتاً سرد باقی می ماند.

ما در منطقه این حباب ستاره جوانی را کشف کردیم که به تازگی و حدود چند هزار سال قبل متولد شده است. در اطراف این ستاره چتری از ماده ای وجود دارد که جرم آن حدود دو هزار جرم خورشیدی محاسبه شده است و می تواند این ستاره متولد شده را تغذیه کند."بنابراین اگر این ستاره جوان به رشد خود ادامه دهد در آینده می تواند به ابعادی بزرگتر از کهکشان راه شیری برسد.

در منطقه حباب یعنی کجا؟ چتر ماده یعنی چه؟ این ستاره نوزاد که اگر دقت کنید آن را به شکل نقطه کوچکی در قسمت پایین حباب می بینید جرمی حدود ۸ تا ۱۰ برابر خورشید دارد. بزرگترین ستاره دیده شده جرمی حدود ۱۲۰ برابر جرم خورشید دارد و یکی از رازهای اخترشناسی است چرا که هیچ مدل قانع کننده ای برای چگونگی شکل گیری ستاره های پر جرمتر از حدود بیست برابر جرم خورشید وجود ندارد. ابر هیدروژنی که این پیش ستاره نوزاد را احاطه کرده است جرمی حدود دو هزار برابر خورشید دارد. معمولاً درصد کوچکی (کمتر از ده درصد) از جرم ابر اولیه در نهایت تبدیل به ستارگان می شود، آن هم چندین ستاره که هرکدام به تنهایی کمتر از ۱۰-۲۰ برابر خورشید جرم دارند. فرض کنیم که همه این ابر هم تبدیل به ستاره شود..فوقش جرم این ستاره غول پیکر می شود دو هزار برابر خورشید. نویسنده خبر چه طور ۲۰۰۰ جرم خورشید را بزرگتر از کهکشانی که میلیاردها برابر خورشید جرم دارد می داند الله اعلم.

اضافه کردن برچسب خبرگزاری مهر روی تصویر کپی شده از جای دیگر هم از آن حرفهاست! یعنی این تصویر را خبرگزاری مهر به صورت اختصاصی با تلسکوپ هرشل گرفته است؟ یا می ترسد که جای دیگری استفاده شود و حقوق معنوی تصویر کپی شده ضایع شود؟

این اولین بار نیست که خبرگزاری مهر اخبار علمی بی سرو ته و بی معنی منتشر می کند . چندین بار هم من همه این نکات را مو به مو برایشان توضیح داده ام و دلسوزانه خواسته ام حیثیت حرفه ای خود را با این کار خدشه دار نسازند. اما تا وقتی که اخبار جعلی با عناوین جذاب خواننده دارد و در بالاترین هم کلی امتیاز می گیرد چرا دکانشان را تخته کنند؟